κτηματολόγιο

Δημόσιος κατάλογος που περιλαμβάνει τη γενική καταγραφή, τη μέτρηση και την εκτίμηση των ακινήτων μιας χώρας. Με τον ίδιο όρο δηλώνεται επίσης το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες επιτυγχάνεται η αποτύπωση, προκειμένου να γίνει η κατανομή της φορολογίας στα ακίνητα, καθώς και η υπηρεσία που ασχολείται με το εν λόγω έργο. Ο θεσμός του κ. πρωτοεμφανίστηκε την εποχή των Βαβυλωνίων (2400 π.Χ.) και είχε κυρίως φορολογικούς σκοπούς. Έπειτα από πολλά στάδια εξέλιξης, κατέληξε σε μία απλοποιημένη μορφή. Σε πολλές χώρες έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται το καθολικό κ., που αφορά το σύνολο των εργασιών και των μέσων με τα οποία η ακίνητη ιδιοκτησία προσδιορίζεται και απεικονίζεται τεχνικά, αναγνωρίζεται και εξασφαλίζεται νομικά και αξιολογείται ή κινητοποιείται οικονομικά. Εξαιρετικά μεγάλος είναι ο αριθμός των ειδών κ., όπως το αστικό (για ακίνητα πόλεων και περιχώρων), το αγροτικό (για κτήματα που βρίσκονται υπό γεωργική εκμετάλλευση), τα ειδικά κ. (όπως των δασών, των μεταλλείων) κ.ά. Το κ. αποβλέπει στον ακριβή καθορισμό των ακινήτων (είδος, θέση, σχήμα, έκταση κλπ.), στον έλεγχο των τίτλων, στην αναγνώριση και στην εξασφάλιση της κυριότητας και στον προσδιορισμό της κτηματολογικής αξίας. Για να συνταχθεί και να τηρηθεί απαιτούνται τεχνικές (οροσήμανση, μετρήσεις κ.ά.), νομικές (εξακρίβωση της νομικής μορφής, παρακολούθηση και καταγραφή των δικαιωμάτων στο ακίνητο) και οικονομικές εργασίες (εκτίμηση της αξίας, βελτίωση των εσόδων κ.ά.) Τα κύρια μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται η εφαρμογή του θεσμού είναι: ο κτηματολογικός χάρτης, πάνω στον οποίο αναπαριστάνονται σε κλίμακα οι ακίνητες ιδιοκτησίες· το κτηματολογικό βιβλίο, όπου αναγράφονται τα νομικής φύσης στοιχεία κάθε ιδιοκτησίας· η κτηματολογική μερίδα, που περιλαμβάνει αναλυτικά τα βασικά στοιχεία που αποδεικνύουν την κυριότητα και την αξία του κτήματος. Η σύνταξη και η τήρηση του κ. επιτυγχάνεται με τη σύμπραξη τεχνικών, νομικών και οικονομικών παραγόντων του κράτους. Ως αποτέλεσμα, οι ιδιοκτήτες επωφελούνται άμεσα από αυτό, καθώς αποφεύγουν δικαστικούς αγώνες σχετικά με την ιδιοκτησία τους· οι δανειστές εξασφαλίζουν τις υποθήκες τους· τέλος, το κράτος, οι δήμοι, οι κοινότητες (και άλλοι οργανισμοί) και οι οικονομολόγοι μπορούν να προβούν σε ρυθμίσεις τόσο σχετικά με την εκμετάλλευση του εδάφους για το κοινό καλό όσο και για μία δίκαιη φορολογία. Οι ωφέλειες που προκύπτουν από τη σύνταξη και την τήρηση του κ. είναι μεγάλες: α) με τον κτηματολογικό χάρτη αναγνωρίζεται επίσημα και διασφαλίζεται η ακίνητη ιδιοκτησία, ενώ παρέχονται τα απαραίτητα στοιχεία για τη μελέτη και την κατασκευή τεχνικών έργων, και συνεπώς για την παραγωγικότερη επένδυση και εκμετάλλευση του εδάφους· β) με το κτηματολογικό βιβλίο εξασφαλίζεται η νομική μορφή κάθε ιδιοκτησίας και διευκολύνονται όλες οι πράξεις μεταγραφής ή υποθήκης· γ) με το κτηματολογικό γραμμάτιο απλοποιούνται οι πράξεις μεταβίβασης και υποθήκης και γίνεται εφικτή η καθιέρωση δικαιότερου συστήματος φορολογίας. Εθνικό Κτηματολόγιο. Έως τις αρχές του 21ου αι. (2003) η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν είχε ολοκληρώσει τη διαδικασία εφαρμογής του κ. Οι πρώτες προσπάθειες για την εφαρμογή του ανάγονται στο 1836· έκτοτε υπήρξαν άπειρες νομοθετικές ρυθμίσεις, χωρίς όμως κανένα σοβαρό αποτέλεσμα. Το σύστημα καταγραφής της ακίνητης περιουσίας της χώρας είναι το λεγόμενο σύστημα των μεταγραφών, που τέθηκε σε ισχύ το 1856. Σε αυτό αναφέρονται μόνο τα ακίνητα που γνώρισαν κάποιο καθεστώς μεταβολής, σχετιζόμενο κυρίως με τα άτομα που ενεπλάκησαν στις εν λόγω διαδικασίες. Είναι πολύ πιθανό επομένως το ενδεχόμενο ασαφειών σχετικά με την ιδιοκτησία ενός ακινήτου. Η μοναδική περιοχή της χώρας που διαθέτει κάποιας μορφής επίσημο κ. είναι τα Δωδεκάνησα (Ρόδος, Κως, περιοχές της Λέρου). Το έργο αυτό πραγματοποιήθηκε την περίοδο της ιταλικής κατοχής και υιοθετήθηκε για λόγους ευκολίας μετά την προσάρτηση στην Ελλάδα το 1947. Το ζήτημα ύπαρξης εθνικού κ. συνέχισε να απασχολεί τις εκάστοτε κυβερνήσεις· οι κυριότερες κρατικές υπηρεσίες που ασχολήθηκαν ή ενδιαφέρθηκαν για ζητήματα σχετικά με αυτό υπήρξαν η Υπηρεσία Τοπογραφήσεων και Κτηματολογίου (YTK), η Διεύθυνση Τοπογραφικής Υπηρεσίας Υπουργείου Γεωργίας (ΤΥΥΓ) καθώς και το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας (ΥΚΠ), το Υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης, η Αγροτική Τράπεζα (ATE) και η Εθνική Κτηματική Τράπεζα. Μία σοβαρότερη προσπάθεια ξεκίνησε το 1986 με τον νόμο 1647 και την ίδρυση του Οργανισμού Κτηματολογήσεως και Χαρτογραφήσεως της Ελλάδος, που υπάγεται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Το 1995 ψηφίστηκε από τη βουλή ο νόμος 2308 για τη συγκρότηση κ. Η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει και υπολογίζεται ότι θα ολοκληρωθεί το 2007.

* * *

το

1. δημόσιο βιβλίο στο οποίο είναι καταχωρισμένα η θέση, τα όρια, το εμβαδόν, η αξία και η κυριότητα τών ακινήτων μιας χώρας ή περιφέρειας, καθώς και οι εμπράγματες δικαιοπραξίες που τά αφορούν, αλλ. κτηματικό βιβλίο

2. η υπηρεσία στην οποία υπάρχει το βιβλίο αυτό.

[ΕΤΥΜΟΛ. < κτῆμα, -ατος + περιληπτ. κατάλ. -λόγιο (< λέγω «συλλέγω»), πρβλ. δειγματο-λόγιο, τιμο-λόγιο. Η λ. μαρτυρείται από το 1836 στα Βασιλικά Διατάγματα].